نمونه گیری در روش کیفی
نمونه گیری در روش کیفی
روش های کیفی داده بنیادند نه فراوانی محور. به این معنا که در این روش ها اگر کسی ادعایی را مطرح میکند برای اثبات درستی آن، به تعداد یا درصد افرادی که مخالف یا موافق آن مدعا هستند اشاره نمیکند بلکه تلاش میکند به جای آن انسجام پاره های مختلف مدعیات خود را به مخاطب نشان دهد. لذا در این روش اساسا جامعه آماری، روش نمونه گیری و حجم نمونه به آن شکل که در روش تحقیق کمی مطرح است موضوعیت ندارد. ولی این سوال همچنان مطرح میشود بالاخره در روش کیفی برای گردآوری داده ها به افرادی مراجعه میشود، این افراد چگونه انتخاب میشوند و چند نفر باید باشند. من در این یادداشت در قالب چند سوال به این موضوع می پردازم:
آیا نمونه گیری در روش کیفی به صورت تدریجی است؟
بله. در این روش افراد به شیوه تدریجی انتخاب میشوند. بدین معنا که دستورالعمل از پیش تعیین شده ای برای انتخاب تعداد یا نوع خاصی از افراد در ابتدای تحقیق وجود ندارد. بلکه به مرور که عملیات گردآوری داده ها و تفسیر اطلاعات تان به پیش می رود مشخص میشود سراغ چه کسانی باید بروید و چند نفر از آنها لازم است انتخاب بشوند. لذا بسیار اهمیت دارد که بدانید هر فرد جدیدی که به در روش کیفی به جمع نمونه تحقیق اضافه می شود پس از تجزیه و تحلیل کامل مصاحبه هایی صورت می گیرد که با اعضای قبلی انجام شده است. یعنی بر خلاف تصور رایج این کار درست نیست که شما اول بروید مثلا 20 مصاحبه کیفی انجام بدهید و بعد شروع کنید به تجزیه و تحلیل آنها!
روش انتخاب افراد در روش کیفی چگونه است؟
روش اصلی انتخاب نمونه در روش کیفی به صورت هدفمند یا تعمّدی است. به این معنا که شما ویژگیهای اصلی فردی را که باید با آن مصاحبه شود از قبل معین میکنید و آنگاه وارد میدان میشوید به دنبال کسی که تمامی آن مشخصات را داشته باشد یا خیلی به آن نزدیک باشد میگردید و البته نگران آن هم نیستید که در انتخاب فرد مورد نظر اشتباه کنید زیرا شما همواره فرصت اصلاح روش انتخاب خود را دارید. گاهی اوقات در این روش برای انتخاب نفرات بعدی از روش گلوله برفی هم استفاده میشود بدین معنا که از نفر قبلی درخواست میکنید شخصی را بر اساس ویژگیهای تعیین شده توسط شما معرفی کند. ضمنا مواردی نیز هست که محقق بدون هیچ طرح و نقشه قبلی وارد میدان میشود به این امید که کسی در تور گردآوری اطلاعات او بیافتد. با اینحال ممکن است محقق سوال کند از کجا بفهمیم که افراد مورد بررسی در روش کیفی چه ویژگی باید داشته باشند؟ به بیانی دیگر نقشه ای که برای انتخاب تعمّدی یا هدفمند افراد تهیه میشود بر چه مبنایی استوار است؟ برای پاسخ به این سوال نمونه گیری نظری را توضیح می دهم.
نمونه گیری نظری چگونه انجام می شود؟
از آنجا که مبنای اصلی نقشه نمونه گیری در روش کیفی نظریه یا داستان یا تفسیری است که قدم به قدم در حال شکلگیری است، به این شکل از نمونه گیری در روش کیفی، نمونه گیری نظری گفته میشود. به عنوان مثال تصور کنید که دو محقق به صورت مجزا در حال انجام تحقیقی در باره ازدواج سفید هستند. نفر اول نقطه شروع نمونه گیری خود را یک کارشناس مشاوره باسابقه قرار میدهد و استدلال او هم این است که او یک مطلع کلیدی است که حتما تا به حال بارها طرف مشورت افرادی قرار گرفته است که ازدواج سفید کرده اند. این محقق اگر کارشناس مورد نظر اطلاعات کافی در باره این شکل از ازدواج نداشت، نگران نمیشود بلکه به دنبال کارشناس جدیدی خواهد گشت. اما نفر دوم نقطه شروع کار خود را بر مبنای پرس و جوهای وسیع از دوستان و آشنایان، زوجی قرار می دهد که لااقل یک سال از ازدواج سفید آنها گذشته باشد چون اعتقاد دارد مشکلات اصلی این شکل از ازدواج پس از گذشت زمانی حدودا یکساله معلوم میشود. با اینحال نگران نیست که در این ویژگی دچار خطا بشود، چون به محض آنکه در مصاحبه اول متوجه بشود که افرادی که در شرف این نوع ازدواج هستند اطلاعات ارزشمندی را دارند، نقشه انتخاب خود را برای نفر دوم تغییر میدهد. حال اگر یکی از این دو محقق در ادامه گردآوری اطلاعات مثلا پس از پنجمین مصاحبه به این نتیجه برسدد که یکی از زمینههای شکل گیری این نوع ازدواج سن و تحصیلات افراد است در گام سوم دنبال زوجی خواهد گشت که مثلا سن و سواد آنها بالا باشد تا با آنها اقدام به گفتگو کنند و اگر محقق دیگر گمان کند، دوری از خویشان و بستگان، این شکل از ازدواج را تسهیل میکند، به جستجوی هدفمند زوجی خواهد رفت که اصالتا از شهر و دیار دیگری هستند.
اگر دقت کنید می بینید حدس و گمانهای بعد از هر مصاحبه مشخصات نفر بعدی را تا حد زیادی معین میکند. از آنجا که اجزای اصلی نظریه یا داستان یا تفسیری که محقق در پایان تحقیق ارائه میدهد همین حد و گمانهایی است که مبنای نمونه گیری قرار میگیرد به این شکل از نمونه گیری اصطلاحا نمونه گیری نظری گفته می شود. در اینجا ممکن است این سوال مطرح شود که عملیات جستجو و انتخاب افراد متعدد تا کی باید ادامه پیدا کند و روند انتخاب نمونه چه هنگامی باید متوقف شود؟
حجم نمونه در تحقیق کیفی چقدر باید باشد؟
در پاسخ به این سوال باید گفت هر وقت در ادامه تحقیق و نمونه گیری به این نتیجه رسیدید که هیچ پاسخ جدیدی دریافت نمی کنید و افراد جدیدی همان پاسخی را میدهند که افراد قبلی داده اند، اصطلاحا به اشباع نظری رسیده اید به این معنا که چنانچه در فرآیند نمونه گیری و گردآوری اطلاعات به مفهوم، یا مقوله یا حدس و گمان جدیدی از روابط بین مقولات نرسیدید، عملیات نمونه گیری و گردآوری اطلاعات را متوقف کنید. اما هنوز ممکن است محقق نگران باشد که از کجا مطمئن شوم واقعا نیازی به مصاحبه ها و مشاهدات و اطلاعات جدید نیست، در پاسخ به او توصیه میشود از استقراء تحلیلی استفاده کند.
استقراء تحلیلی در نمونه گیری کیفی چه کاربردی دارد؟
محقق برای محکم کاری در حدس و گمان های عالمانه ی بعد از هر مصاحبه، تلاش میکند نمونههایی را جستجو کند که ناقض آن حدس و گمان ها باشند. به عنوان مثال اگر طی مصاحبه با تعدادی از افراد که ازدواج سفید داشته اند، به این نتیجه برسد که مقوله محوری در این نوع ازدواج تعهدگریزی است، تلاش میکند که ببیند آیا در نمونههای بعدی زوج هایی پیدا خواهند شد که اتفاقا تمایل شدیدی به تعهد به همدیگر داشته باشند یا خیر. به بیانی دیگر در استقرا تحلیلی، محقق به بررسی انتقادی نظریه در حال شکل گیری خود می پردازد.
مطالب زیر را حتما مطالعه کنید
5 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
ممنون از متن بسیار روان و واضحتان .به من خیلی کمک کرد
ممنونم عالی بود در عین سادگی زبانش بسیار پر محتوا بود
سپاس فراوان برای پرداختن به این موضوع بسیار مهم و مفید
سلام. ممنون از توجه شما.