چه روشی برای تحقیق من مناسب است، کمّی یا کیفی؟

من فکر می¬کنم برای پاسخ به این سوال به جای آنکه به موضوع تحقیق توجه کنیم، باید در درجه نخست به باورهای هستی شناختی، معرفت شناختی و روش شناختی محقق را شناسایی کرده و او را راهنمایی کنیم. لذا قبل از هر تجویز یا توصیه ای از او می پرسم:

1-آیا تو اساسا به وجود واقعیتی مستقل از ذهن اعتقاد داری یا اینکه فکر می¬کنی واقعیت، امری ذهنی و ساخته پرداخته ذهن ما آدمهاست؟

2- تو چه تصویری از انسان در ذهن خودت داری؟ برجسته ترین صفاتی که در وجود انسانها به آن اعتقاد داری کدامند؟ آگاهی و آزادی یا منفعت جویی و لذت طلبی و …؟ رفتار انسانها از دیدگاه تو بیشتر تابع علل خارجی است یا آنکه عمدتا تحت تاثیر آگاهی و اختیار افراد است؟ آیا تو اعتقاد داری آدمیان عموما درکی وارونه از واقعیت دارند یا آنکه ترجیح می¬دهی در مقام داوری قرار نگیری و در باره صدق و کذب دیدگاه¬های آنها حرفی نزنی یا کاری نکنی؟

3- و بالاخره نوبت به دیدگاه تو در باره علم می رسد. اینکه تو علم را چه می دانی و چه جایگاهی برای حواس پنج¬گانه در کسب آن قائل هستی و جانب قیاس را بیشتر می¬گیری یا استقرا با مبانی تفکر تو سازگار تر است؟

پس از شنیدن پاسخهای دانشجو یا محقق به پرسش¬های فوق (البته لازم است به این نکته توجه بکنیم که پاسخی که محقق به سوالات فوق باید توام با استدلال باشد و صرف یک اشاره زبانی کفایت نمی¬کند)، می¬توانیم تشخیص بدهیم که نظام شناختی او ذیل کدامیک از پارادایمهای سه گانه اثباتی، تفسیری یا انتقادی قرار می¬گیرد.

پس از شناسایی پاردایم فکری غالب بر ذهن دانشجو یا محقق، نوبت به معرفی مفروضات هستی شناختی، معرفت شناختی و روش شناختی مربوط به هر یک از روش¬های تحقیق می¬رسد. تفاوت روش¬های مختلف تحقیق از پیمایش گرفته تا گراندد تئوری و پدیدارشناسی و اقدام پژوهی از حیث مفروضات سه گانه فوق به قدری زیاد است که دسته¬بندی آنها ذیل دو روش کمّی و کیفی بسیار ساده انگارانه به نظر می¬رسد. ما نباید به محقق روش معینی را توصیه کنیم، بلکه باید او را آگاه و توانا کنیم که روش مناسب خودش را بیابد. لذا بسیار طبیعی است که دو پژوهشگر برای یک موضوع واحد، از دو روش کاملا متفاوت استفاده کنند.

به زبان ساده انتخاب روش تحقیق مثل انتخاب همسر است، قبل از آنکه ببینی چه کسی برای تو مناسب است لازم است ابتدا به این سوال فکر کنی که اساسا تو کی هستی! ضمنا از مشاور انتظار نداشته باشی که شخص خاصی را به تو پیشنهاد بکند😊!

من گمان می¬کنم بسیاری از پژوهشگران و دانشجویان و حتی اساتید رشته های مختلف، نه تنها پاسخ روشنی به سوالات سه گانه نخست نداشته و از آشنایی لازم با پاردایم فکری غالب بر ذهن خود برخوردار نیستند بلکه فاقد تسلط نسبی بر پارادایمهای پژوهشی مختلف هستند و به همین دلیل است که  انتخاب روش برای آنها مثل انتخاب پیش غذاست، گاهی سوپ سفارش می¬دهند و گاهی هم سالاد فصل و …!

برای آشنایی با پارادایمهای سه گانه فوق، مطالعه کتاب ارزشمند مبانی پارادایمی روش های کمی و کیفی تحقیق در علوم انسانی از آقای محمد تقی ایمان رو پیشنهاد می کنم.

آکادمی پژوهشیِ مجید حیدری چروده لینک عضویت در کانال تلگرام https://telegram.me/Drcharvadeh